الشعر الشعبي الفلسطيني رمز وهوية - الشعر الشعبي الفلسطيني رمز وهوية - الشعر الشعبي الفلسطيني رمز وهوية - الشعر الشعبي الفلسطيني رمز وهوية - الشعر الشعبي الفلسطيني رمز وهوية
إن التراث الشعبي الفلسطيني علامة بارزة تدل على هوية هذا الشعب العريق حيثما حل أفراده وأينما ارتحلوا وهو لا ينتمي إلى الماضي البعيد فحسب، بل ينتمي أيضاً للماضي القريب، المتصل بلحظة الحاضر، التي تصل الماضي بالمستقبل... وعلى هذا الأساس الانشغال بالتراث جزء من انشغال الإنسان بذاته.
هذه جزء من قصيدة/رسالة كان بعث بها الشاعر الراحل جابر الحاج حسن درويش أيوب إلى خاله الحج محمود إسماعيل الخطيب, بعد أن تفرقت بهما وبأبناء الفالوجة السبل, فمنهم من توجه غرباإلى غزة, ومنهم من توجه شرقاً إلى الخليل والضفة الشرقية، وهي قصيدة طويلة لم يبق منها في ذاكرتي سوى هذه الأبيات، وقد وجدت أن أنشرها هنا ولو مجزوءة؛ وسوف أكملها وأعلق على مفرداتها وألفاظها الفالوجية عندما أتوفر عليها كاملة، وهذه القصيدة هي نموذج على الشعر الشروقي الفلسطيني، وهو أجود أنواع الشعر الشعبي الفلسطيني، وسوف أعمل بإذن الله قريبا على نشر ما حفظت ذاكرتي من الشعر الشعبي والزجل الفالوجي، الذي حفظته من أعمامي وأبناء الفالوجة الذين عايشتهم في عمان.
أماالشروقي أو القصيد البدوي فهو نوع من القصائد الشعبية الطويلة يلتزم وزنًا شعريًّا واحدًا من أول القصيدة حتى آخرها، ويمتاز هذا اللون بانتشاره الواسع في فلسطين، وتحتوي قصيدة الشروقي على أبيات كثيرة تصل إلى المائة، ولها موضوع واحد يمهِّد له المغني بلفت انتباه السامعين بالصلاة على النبي صلى الله عليه وسلم أو غير ذلك من المقدمات: يقول جابر الحاج حسن درويش أيوب (ابو محمد):
أنا الفايدة منّي بصلّي عالنبي نبي عربي هو صفوة التوّاب
بيقول(جابر حسن)* عند ما تكاثر البلا ودموع عيني تشبه المزراب
ودموع عيني ساقها البعد والهجر على حقيق ف قلبي غميق صواب
عَلى فراق ناسٍ ما رأتهم نواظري يا حيف راحوا في غريب تراب
يا خالنا بالله اسمع مقالنا أثّر في قلبي البعد نار الهاب
عقلي تخربَط ما بقى فيه فايدة نومي جفل وتكسَّرت الأعصاب
تذكرتنا يا خال في بعد مسكنك وحرمتني اسمع لذيذ خطاب
يا حيف على الرجال المناصب يلتجو ويغدي وطنهم مع يهود كلاب
هِفْيِت قبايلنا وراحت اوطاننا وصرنا لجايا عند ناس اجناب
فيهم فهيم بيحمل الجار لو جفى وفيهم لئيم وطبعَهُ كذاب
وفيهم زكي العقل بِجبر بخاطرك بيتحمل السيِّة ولا يرتاب
يا من درى يا خال بيلتم شملنا واقول عيشي قد صفالي وطاب
لأعمل لوجه الله مني وليمة وينسر قلبي في لقا الأحباب
وإن كان ربك قد قدّر ببعدنا ما حيلتي غير البكا وانحاب
هذا الدهر غدار غرار بالفتى كم فتح بعد الخلاص أبواب
الدهر يا نابه وعجايب منوعة والدهر قالوا انه قلاب
ولا بد ما تفرج وينسر كربنا بعد العسر تيسير ال في الكتاب
يوسف رموه في البير والله اخوتو وقد شاف في الدنيا أمور صعاب
بعدين أتاه الفرج من رافع السما ووكلو في الأرظ والأبواب
وقد فرح يعقوب وانسر خاطرو لما اتى البشرى على الأبواب
نسأل إله العرش يفرج همومنا ويفتح لنا من بحر جوده باب
لأنا قطايع ما لنا غير رحمتو مبعثرين في جبالها وهظاب
الراديو بكذب عالناس كلهم وراعي الجريدة بيطلب الأسباب
وحرب السياسة شتت الناس كلها وجابو الطحين وغلقوا الأبواب
جابولنا الكاكوز بيعمي عيوننا وجابو القطانة بتسوس الأعصاب
جسرنا على الشحدة وجسرت قلوبنا والبعظ منا بيطرق الأبواب
هذي مشاكل ما لها غير ربنا وانت بتعرف يا اولي الألباب
بالله يا خالنا اوصل سلامنا لأبو سامي خلقة الأنجاب
ترى سديق الخال هو سديقنا الله يكتبلي بلقا الأحباب
ترى كاتب المكتوب جابر بن حسن وبلغهم عني لذيذ جواب
وسلموا على حجازي واهدوه سلامنا يوم الوغى يشبه الأمير ذياب
وسلموا على عمتي ترى نسيت اسمها وعقلي من الهجرة غدا بحساب
وعيالنا بيهدوا السلام جميعهم للخال وعيالو مع الإطناب
وأفضل ما قلنا نصلي عالنبي نبي عربي نوره ملا المحراب
ومن قصائد السخرية السوداء التي تميز بها الشاعر، والتي يسخر فيها سخرية سوداء مما آلت إليه أحوال الناس في أنحاء لجوئهم ويصف حالهم:
صلوا معانا يا حظور علي شرفنا بهالدين
على محمد المختار اللي احنابو مسلمين
لاستقمنا ما انتقمنا وما انكسر جيش المسلمين
سلط علينا الخلاق جينا ودشّرنا الأرزاق
شربنا علقم ما بنذاق
وفي الخيمة بنشحد طحين
سلط علينا الجبار هدّ الخُشِّة وقام الدار
بنقلو كيزان النار بنركظ واحنا فزعانين
بس الي بينقطع كرتو بيقنعز زي الصوص المسكين
من بعد أكوام الصلايب نستنى في كيلو الطحين
وسِرنا نبشّر بعظنا تا جابو السمنة والسردين
ودشّرنا الاسم العتيق وسار اسمنا لاجيين
من يوم بيطلع السكر بسير اللاجي يتمختر
بيقول انا اكبر من عنتر على شان عشرة كيلو طحين
بس اللي بيسير كرتو مقطوع يا بية إن بيسُخُّو الجوع
بيسير جظمو زي الكوع بيجري زي المجانين
من يوم بييجي عالدكان بيقولولو سكتر من هان
بيمسكوه من عرق الذان بيقولولو كروتك مقطوعين
بيقول يا قاطع الكروت ريتك في جهنم بتفوت
ما ظلش ولا سحتوت
بس من وين نشتري طحين
صار يلطم عالخدين تلقى دموعو سيالين
بيرظاش يروح عالدار
عارف اولادو جعانين